اطلاعات بیشتر
- نام مکان:
- مسجد امام اصفهان
- استان:
- اصفهان
- شهرستان:
- اصفهان
معرفی نامه
مسجد امام که به مسجد جامع عباسی و مسجد سلطانی جدید نیز معروف است یکی از مساجد میدان نقش جهان اصفهان میباشد که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران محسوب میشود. این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشیکاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجد امام مربوط به دوره صفوی بوده و در اصفهان، جنوب میدان نقش جهان قرار دارد.ساخت این مسجد در سال هزار و بیست هجری به فرمان شاه عباس اول در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به پایان رسیده است.
معمار مهندس آن استاد علیاکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محبعلی بیک الله بودهاند و خوشنویسانی همچون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کردهاند.این مسجد یکی از مهمترین بناهای عصر صفویه به شمار میآمد . این بنا نمایانگر اوج یک هزار سال مسجد سازی در ایران است. سنتهای شکلدهی، آرمانها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه که از انواع قدیمیتر و سادهتر بهآرامی کمال یافته، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات ، همه در مسجد امام با عظمت و شکوهی، که آن را در شمار بزرگترین بناهای جهان قرار داده، تحقّق و یگانگی یافته است.
بنای امروزی مسجد امام در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع شده و از نظر ویژگیهای معماری، تزیینات غنی و آثار نفیس دیگر از برجستهترین آثار معماری ...مشاهده کامل متن ایران است و چنان که از مآخذ برمی آید، بنای آن در سوّمین مرحله از اجرای طرح میدان نقش جهان به فرمان شاه عبّاس بزرگ شروع و در دوره شاهصفیبه پایان رسیده است.
تمام مسجد دارای تناسبی شاهانه بوده و بر محیطی گسترده ساخته شده است. قوس نیم گنبد سردر خارجی در میدان بیست و هفت متر ارتفاع دارد و بلندی منارهها در حدود سی و سه متر میباشد . منارههای بالای شبستان از آن هم بلندتر اند، در حالی که گنبد روی آن بلندتر از همه قرار گرفته است . جلوخان، که خود تقریباً ساختمانی است، حالتی دعوت کننده دارد که جمعیت بیرون را به پناه، امنیت و تجدید قوا در مسجد فرا میخواند.
نمای حیاط به دالانها، طاقچهها، تودههای مقرنسهای روشن و نوارهای درازی از کتیبههای سفید درخشان تزیین شده است و سراسر آن از کاشیهای هفت رنگ الوان پوشیده شده که مایههای آبی بر بالای پوشش زیرین مرمر با مایههای طلایی مستولی است.دوقابی که در دو طرف مدخل واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز میخواند. در فاصلهای بیشتر حجم جالب توجه این نما، که گاه بر اثر رنگ آبی درخشانش حالتی تقریباً اثیری پیدا میکند، کاملاً بر میدان مسلط است و در تضاد با کاخ برازنده شاهی، برتری خیرهکننده دین را بر قدرت دنیوی و اهمیت اساسی دین را در زندگی شهر نشان میدهد.جلوخان رو به شمال است، همچنانکه ضرورت میدان بوده، ولی از آنجا که محراب میباید رو به قبله باشد ( یعنی شمال شرقی به جنوب غربی ) برای جلوگیری از قناس شدن سلیقه و دقت زیادی لازم بود.
این مشکل با موفقیت حل شده. شخص از جلوخان وارد دهلیزی عالی میشود که از ویژگیهای بناهای تاریخی ایران از زمانها قدیم بوده است. این دهلیز مدور است و از این رو هیچ جهتی ندارد و میتواند مانند پاشنهای باشد که محور بنا بر روی آن بچرخد. دهلیز رو به طاق بلند ایوان شمالی باز میشود و از عمق تاریک آن انسان ناگهانم حیاط روشن از آفتاب را میبیند.
در آن سوی حیاط سر در وسیع شبستان قرار دارد، دروازهای به جهان دیگری از شکوه و قدرت متمرکز.اگر شکوه رنگ و عظمت صحنه سر در و گنبد قبلاً خیره کننده بود، تکرار خیره کننده بود، تکرار خوش آهنگ عناصر ساختمانی، طاقنماهای متقارن، ایوانهای متعادل، آرامش حوض بزرگ وضو و اثر یکدست کننده رنگی فراگیر که بر همه جا گسترده، گنبد حالتی برازنده و گیرا و اندکی پیازی شکل، بر ساقه بلندی قرار گرفته، ساده و دارای طرحی بسیار روشن و گویاست، بی آنکه هیچگونه پشتبند یا حمال داشته باشد.نقشه پی و ساختمان بنا هر دو نشان دهنده اعتقاد به سادگی در اسلام است و مفهومی بنیادی را نمایان و بیان میکند، که همانا برادری و برابری مومنان را که همگی از دسترسی بیواسطه به رحمت خداوندی برخوردار شدهاند. حرکت و ارتباط در همه جا تسهیل شده و در هیج جا مانعی وجود ندارد.
کف مسجد هیچ پله، نرده یا صفهای ندارد. هیچ در بستهای دیده نمیشود، هیچ دالان تونل مانند، جایگاه همسرایان، غلام گردشی، هیچ ساختار جداگانهای مانند مذبح، هیچ فضای اختصاصی، هیچ جایگاه ممتاز وجود ندارد، درست همان طور که هیچ مراسم اختصاصی، هیچ شی مقدس و هیچ سلسله مقامات دینی موجود نیست.دیوارها در میان نقش گل و بوتههای باغ مانندشان گم میشوند، یا به باغهای واقعی و طبیعی باز میشوند. به خاطر تمرکز بار روی ستونها هشت گوش چشم اندازهای وسیعی پدید میآید و فضای خالی به حداکثر میرسد.
طاقهای بلند و وسیع و تقاطعهای عالی و خوش آهنگ انحناهای تند فضاهایی را نشان میدهد که آزادانه تا محراب، همچون موجهایی در یکدیگر فرو میروند. نمازگزاران، وقتی که به نماز جماعت ایستادهاند و یا به تنهایی در فضای ارتباطی پدید آمده شرکت جستهاند، یکدیگر را میبینند. آگاهی متقابل و عبادت مشترک هسته اصلی اسلام است و در اینجا ساختمان در خدمت دین در آمده است.کتیبه سر در مسجد به خط ثلث علیرضای عباسی و مورخ به سال ۱۰۲۵ حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است.
در ذیل این کتیبه به خط ثلث محمد رضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن مقام معماری و مهندسی معمار مسجد امام ، استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیکالله تجلیل شده است.این مسجد یکی از شاهکارهای معماری و کاشیکاری و حجاری ایران در قرن یازدهم هجری است و آخرین سال تاریخی که در مسجد دیده میشود سال ۱۰۷۷ هجری یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم و ۱۰۷۸ هجری یعنی اولین سال سلطنت شاه سلیمان است و معلوم میدارد که اتمام تزیینات مسجد در دوره جانشینان شاه عباس کبیر یعنی شاه صفی و شاه عباس دوم و شاه سلیمان صورت گرفته است.محاسبه جهت قبله برای این بنا توسط شیخ بهائی انجام شده است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته تنها هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد.
ارتفاع گنبد عظیم این مسجد ۵۲ متر و ارتفاع منارههای داخل آن ۴۸ متر و ارتفاه منارههای سردر آن در میدان نقش جهان ۴۲ متر است. از نکات جالب در مسجد انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی است. قطعات بزرگ سنگهای مرمر یکپارچه و سنگابهای نفیس، از دیگر دیدنیهای جالب این مسجد است.این مسجد عظیم دارای دو شبستان قرینه در اضلاع شرقی و غربی صحن است.
یکی از این شبستانها (شبستان شرقی) بزرگتر اما ساده و بیتزیین است و دیگری (شبستان غربی) کوچکتر است اما تزییناتی با کاشیهای خشت هفت رنگ دارد و محراب آن نیز از زیباترین محرابهای مساجد اصفهان است.در دو زاویه جنوب غربی و جنوب شرقی دو مدرسه به طور قرینه قرار دارد که مدرسه زاویه جنوب شرقی را که حجرههایی نیز برای سکونت طلاب دارد، مدرسه ناصری و مدرسه زاویه جنوب غربی را سلیمانیه مینامند.ارتفاع ایوان بزرگ جنوبی مسجد ۳۳ متر است و دو مناره در طرفین آن قرار گرفتهاند که ارتفاع هر یک از آنها ۴۸ متر است. این دو مناره با کاشی تزیین شدهاند و نامهای محمد و علی به طور تکراری به خط بنایی بر بدنه آنها نقش بسته است.
گنبد بزرگ مسجد تزئینات جالبی از کاشیکاری دارد و نیز داری کتیبهای به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی است.سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است.تزیینات عمده این مسجد از کاشیهای خشت هفت رنگ است. در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ سادهای بر روی زمین به شکل شاخص در محلّ معیّنی تعبیه شده است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل سال نشان میدهد و شکل ظاهری آن مانند یه مثلث میباشد و محاسبه آن را شیخ بهائی دانشمند، فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عبّاس انجام داده است.
کتیبههای این مسجد شاهکار خوشنویسان معروف عهد صفویّه مانند علی رضا عباسی و عبدالباقی تبریزی و محمد رضا امامی است. کتیبه سردر باشکوه مسجد به خطّ علیرضا عباسی خوش نویس نامدار عصر صفویّه است که تاریخ آن سال ۱۰۲۵ ذکر شده است.اسپرهای طرفین در ورودی ۸ لوحه با نوشتههایی مشکی بر زمینه فیزوهای دارند که در هر یک از این اسپرها، ۴ لوحه کار گذاشته شده. در جلو خان سردر مسجد نیز کتیبههایی با عبارات و اشعاری وجود دارد.
تخت سنگ بزرگی نیز در ضلع غربی جلوخان هست که از نوشتههای آن تنها بسم الله الرحمن الرحیم به جا مانده است. کتیبه نمای خارجی سردر، خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت وجود دارد. اشعاری به خط نستعلیق در اصلی مسجد را که پوشش نقره و طلا دارد زینت بخشیده است؛ در این اشعار سال اتمام و نصب در ۱۰۳۸ تا ۱۰۵۲ ذکر شده است؛ اشعار فوقالذکر ۱۶ بیت است که هشت بیت آن بر یک لنگه و هشت بیت دیگر بر لنگه دیگر آن به طور برجسته نقش بسته است. این در، در ضلع جنوبی واقع است.
مجموعاً هفت سنگاب در این مسجد وجود دارد :۱- سنگاب در ورودی: این سنگاب بر روی پایهای هشتضلعب در برابر درِ ورودی مسجد قراردارد، و از سنگ یشم ساختهشدهاست. کتیبهای بر روی این سنگاب وجود ندارد، و بر سطح خارجی آن، با فاصلهای از لبه، نقشهای برجسته گل و بته کندهکاری شدهاست. از اواخر دهه ۱۳۷۰ حفاظی چوبی برای جلوگیری از آسیبهای احتمالی دور سنگاب نصب شدهبود که در سال ۱۳۸۹ با حفاظی شیشهای تعویض شد. با وجود حفاظ امکان لمس سنگاب وجود ندارد.
۲- سنگاب چهلستون غربی: این سنگاب هم از سنگ یشم ساختهشده و بر پایهای هشت ضلعی در میان دو مربع سنگی پاشویهدار قرارگرفتهاست. علاوه بر نقشهای گل و بته در سطح خارجی سنگاب، در اطراف لبه آن اشعاری به خط نستعلیق بصورت برجسته کندهکاری شدهاست، و در بین بیتهای شعر اصلی، جملات شعرگونه دیگری در وصف علی نگاشتهشدهاند. ۳- سنگاب چهلستون شرقی: این سنگاب از جنس سنگ آهک است و به این دلیل دارای نقش و رگههای طبیعی است. پایه آن هشتگوش است و در میان دو پاشویه چهارگوش قراردارد.
۴- سنگاب گنبد غربی: این سنگاب از جنس سنگ مرمر است و پایهای چهارگوش دارد که در میان دو پاشویه قرار گرفتهاست. آب اضافی که از سنگاب بیرون میریخته در پاشویهها جمع میشدهاست. به علت نرم بودن جنس سنگ مرمر، در طول زمان مردم یادگاریهایی بر روی این سنگاب نوشتهاند.۵- سنگاب گنبد شرقی: این سنگاب قرینه سنگاب گنبد غربی است، و دارای همان جنس، شکل، و خصوصیات نصب است.
۶- در دالان مشرف به حیاط در گوشه جنوب غربی مسجد سنگابی وجوددارد که این جملات بر روی آن حک شدهاند: «وقف حضرت امام حسین کرد این حوض را هرکه طمع کند به لعنت خدا گرفتار شود. سنه ۱۹۰۱». به نظر میرسد که سنگتراش تاریخ را اشتباه حکاکی کردهباشد و تاریخ درست احتمالاً سال ۱۰۹۱ (قمری) است که برابر سال ۱۰۵۹ (خورشیدی) و مصادف با حکومت شاه سلیمان خواهدبود.۷- در انتهای شرقی مدخل اصلی مسجد سنگاب دیگری قرار دارد که شبیه به سنگاب دالان جنوب غربی است، و دارای چند نقش ساده و ناقص بر بدنه و برجستگی جای کاسه آب است.
این سنگاب بر روی پایه گردی قراردارد.منابع :.